Przejdź do głównej zawartości

Z kart historii. Powstanie OSP w Kańczudze


Genezę założenia straży pożarnej należy wiązać z osobą Stanisława Tokarzewskiego. To właśnie z jego inicjatywy w dniu 2 listopada 1877 r. została założona Ochotnicza Straż Ogniowa w Kańczudze. Podczas spotkania wybrano władze i przyjęto statut określający formy działalności. Funkcję Burmistrza i uczestnika spotkania organizacyjnego pełnił wówczas Marceli Świstek. Na temat działalności straży w tamtym okresie niewiele wiadomo, lecz o pewnych działaniach można się dowiedzieć z notatek ks. Jana Kudły pt. „Historia Miasteczka Kańczugi pisana 1889” i protokołów posiedzeń Rady Miejskiej. Wyczytamy tam:
W roku 1877 „Uchwalono (ale nie wykonano) sadzawkę przed ratuszem sztachetami ogrodzić” (ks. Kudła str. 171). Funkcję burmistrza pełnił Marceli Świstek.

„Piątym burmistrzem był Piotr Świstek. Brat poprzedniego; rządził do r. 1884 do czerwca” (ks. Kudła, str. 172). Za jego kadencji podjęto decyzję o budowie studni w Kańczudze oraz „Uchwalono wyjąć z kasy Łańcuckiej 800 fl. i przystąpić do sprowadzenia wody z Żuklina rurami ” (ks. Kudła, str. 173.
W roku 1884 „Na wniosek burmistrza uchwalono sprowadzić nową sikawkę” (ks. Kudła, str. 175).
W dniu 06.07.1886 r. „za kadencji Burmistrza Józefa Tarnawskiego zostaje zakupiona na raty dla potrzeb straży sikawka za kwotę 260 florenów, która miała  być spłacana przez 5 lat”.(ks. Kudła, str. 177) 
Na posiedzeniu Rady Miasta w roku 1889 „Wniosek burmistrza, by zaprowadzić straż ogniową, uchwalono o tyle, iż należy młodzież [!]pouczyć i obznajomić ze sikawką”.(ks. Kudła, str. 178).
3 czerwca 1888 roku „dyrektor szkoły Karol Marciniak złożył wniosek na radzie miasta dotyczący założenia Ochotniczej Straży Pożarnej w Kańczudze”.
10 czerwca 1888 roku „na posiedzeniu Kółka Rolniczego wiceprezes Kółka poinformował o wysłaniu do Zarządu Centralnego we Lwowie odnośnie statutu i wskazówek organizacyjnych”.
28 czerwca 1888 roku „na posiedzeniu Kółka Rolniczego ks. Jan Kudła przedstawił odpowiedź straży ochotniczej Lwowskiej i ogłosił nabór ochotników, a gdy do Zarządu Kółka zgłosi się ich odpowiednia ilość wówczas ułożony zostanie statut straży i wyśle się do obywateli miasta prośby o wsparcie tej instytucji”. [A. Pokrzywa, na podst. Protokołów posiedzeń rady miejskiej i notatek ks. Jana Kudły].
W roku 1890 burmistrzem zostaje WP. Tadeusz Zaklika, ajent Towarzystwa Ubezpieczeń. Z dostępnych informacji umieszczonych w biuletynie „Biblioteka Strażacka Nr 25” red. Antoni Szczerbowski można odnaleźć kolejne ważne informacje związane z działalnością OSP Kańczuga:
„Ochotnicza straż pożarna w Kańczudze założoną została za inicjatywą Stanisława Tokarzewskiego, aptekarza, który też bez wyboru objął nad nią naczelne kierownictwo. Pewna część zasługi należy się również Piotrowi Świstkowi, ówczesnemu burmistrzowi, który starania około zawiązania straży pożarnej gorliwie popierał” (źródło: Biblioteka Strażacka Nr. 25 str 63).
Początkowo OSP wyposażona była w lekki sprzęt bojowy tj. toporki, hełmy, drabiny, następnie sikawka ręczna, sikawka ręczna o zaprzęgu konnym. W roku 1894 OSP Kańczuga zapisuje się do związku OSP z siedzibą we Lwowie.
- Zostaje przypisana przez Zarząd Związkowy Towarzystw Kańczugi do okręgu VIII z siedzibą w Jarosławiu
- OSP Kańczuga posiada władze straży tj. Prezes – Vacat, Naczelnik – Stanisław Tokarzewski, Zastępca Naczelnika Ignacy Dziukiewicz, Instruktor – Jan Haftek,  stan osobowy członków czynnych jednostki -14 strażaków.(str. 149 i 161 pisma).
Znane akcje przy gaszeniu pożarów w których OSP Kańczuga brała udział:
- 1893 r. Pożar domów przy północnej stronie rynku – spaliło się wówczas doszczętnie 8 budynków, a kilka częściowo. (A. Pokrzywa str. 187)

- Wielki pożar w Kańczudze (cyt. str. 126, rok 1894), „7 maja 1894 roku w Kańczudze wybuchł o drugiej po południu pożar domu Jana Ruchela i zniszczył doszczętnie całą ulicę za gumnem plebańskim. Spaliło się 9 domów z zabudowaniami gospodarczymi. Zagrożone były budynki plebańskie, zapaliły się ich strzechy, ale czeladź i parafianie obsiedli dachy i dzięki temu, że był bezwietrzny dzień ogień ugasili. W tym samym dniu o 8-ej wieczorem miał miejsce kolejny pożar za kościołem na ulicy równoległej do muru cmentarnego w stodole Żyda Schindelchajma. Ogień ogarnął całą ulicę od domu Nowickiego w dół oraz dotarł do rynku po jego stronie północnej, gdzie zniszczył 7 domów mieszkalnych ze stajniami i zabudowaniami gospodarczymi od domu Walentego Goszczyńskiego do domu Dawida Trauriga. Na cmentarzu spaliła się wtedy wikarówka i zniszczeniu uległy drzewa otaczające kościół od strony pożaru. Pożar został przerwany dzięki rozebraniu dwóch domów przy ulicy kościelnej [A. Pokrzywa str. 189,190  z notatek ks. proboszcza  A. Dymnickiego]
- Pożar w Żuklinie, na ratunek spieszy ochotnicza straż pożarna z Kańczugi [cyt. str. 131 pisma, rok 1898]
  • Wielki pożar w Kańczudze [cyt. str. 132, rok 1899],
W 1899 w Przeworsku uroczystość poświęcenia sztandaru, zakupionego za staraniem naczelnika Michała Chwalibskiego. Co ciekawe w tej uroczystości wzięły udział także Ochotnicze Straże Pożarne z Jarosławia, Radymna, Łańcuta, Sieniawy, Kańczugi i Pruchnika. [cyt. str.132 rok 1899]
W styczniu 1900 r. umiera prezes straży Tadeusz Zaklika. Straż straciła prawdziwego opiekuna. [cyt. str. 132 rok 1900]. W 1910 roku następuje kolejny pożar miasta, który objął swym zasięgiem Rynek i ul. Zakościelną. W 1914r. zakupiono do straży pożarnej w Kańczudze sikawkę ręczną o zaprzęgu konnym. W 1918 r. w wyniku kolejnego pożaru spłonęła część domów przy ul. św. Barbary. W miejscu, w którym pożar przestał się rozprzestrzeniać i został ugaszony wdzięczni mieszkańcy – katolicy postawili kapliczkę, którą można oglądać do dnia dzisiejszego. Na wszystkich zachowanych starych fotografiach z lat 90. XIX wieku można zobaczyć władze miasta ze strażakami ubranymi w hełmy austriackie, mundury, wyposażenie osobiste, jak również członków orkiestry dętej z instrumentami.

II wojna światowa
Ostatni protokół przedwojenny pochodzi z dnia 17 maja 1939 r. za kadencji Burmistrza, a zarazem Prezesa dh. Antoniego Sawickiego spisany przez protokolanta Krupińskiego Roberta.
Podczas wojny straż działała nieprzerwalnie, spełniając swój obywatelski obowiązek niosąc pomoc i ratunek w mrocznych chwilach okupacji. Wykazali się także niezwykłą odwagą i postawą patriotyczną biorąc udział w konspiracji niepodległościowej. Członkowie OSP mogli poruszać się po godzinie policyjnej na podstawie przepustek i ćwiczyć działania przeciwpożarowe, co zostało wykorzystane poprzez werbowanie do organizacji członków Armii Krajowej i odwrotnie.  Trudno określić dokładnie jaki procent strażaków należało do AK, lecz na pewno była to ponad połowa jej członków. Straż i jej członkowie byli świetnie zorganizowani i zakonspirowani. Z relacji najstarszych mieszkańców Kańczugi można się dowiedzieć: „że podczas pełnienia dyżurów grali w karty i czekali na meldunki z posterunków o ruchach wojsk i akcjach AK, czy Gestapo”; oraz: „w czasie II wojny światowej OSP posiadała nowoczesną na tamten czas motopompę, którą oddziały niemieckie wykorzystywały do mycia samochodów wojskowych. Pompa pojechała wraz z niemieckimi oddziałami na front wschodni i już nie powróciła”.



Okres po wojnie
Po wojnie w wyniku represji ze strony nowych władz i Urzędu Bezpieczeństwa na członkach AK, a jednocześnie członków straży, dla bezpieczeństwa większość dokumentów została ukryta lub zniszczona. Część oryginalnych dokumentów udało się odnaleźć w ostatnich latach, po śmierci kolejnych członków AK z naszego terenu. Zostały one  przekazane przez ich rodziny i wymagają badań i opracowania historycznego. Pozwoli to na przybliżenie mieszkańcom Kańczugi mało znaną działalność straży i konspiracji jej członków w latach wojny. 
Zachowały się wszystkie protokoły od roku 1945, w których nie pojawiają się nazwiska działaczy AK z posterunku „…”. Na Walnym Zebraniu w dniu 15 lipca 1945 r. stan organizacyjny jednostki wynosił wówczas 17 ochotników, obradom przewodniczył dh Antoni Bachnacki, a jednogłośnie prezesem został  dh  Andrzej Malicki. W latach 1946-1949 funkcję prezesa pełni  burmistrz Henryk Lewkowicz, następnie w latach 1949 –1950 Zygmunt Szymkiewicz. Od1950 r. – Jan Koperski, zaś od roku 1967 dh Karol Szymczakiewicz. Działalność straży w tym czasie, aż do  lat 80. XX wieku skupiała się obok akcji ratowniczych na prowadzeniu szerokiej działalności kulturalno-oświatowej. Jednostka była doposażana w podstawowy sprzęt ratowniczy i samochody bojowe, m.in odrestaurowany w ostatnich latach samochód bojowy Dodge obecnie znajdujący się w Muzeum Pożarnictwa w Przeworsku, który służył w jednostce oraz inne marki Żuk, Star. Jednostka prowadziła w tym czasie również „działalność gospodarczą”, miała na wyposażeniu sprzęt budowlany, który wynajmowała odpłatnie mieszkańcom oraz cegielnię. Dodatkowe środki na utrzymanie jednostki płynęły z wynajmu sali na wesela i uroczystości oraz organizacji zabaw. Zaraz po wojnie straż adaptowała budynek bożnicy przy ulicy Węgierskiej. W 1948 roku przy OSP w Kańczudze działało amatorskie Kółko Teatralne, którego przedstawienia odbywały się w Sali Domu Strażaka. W tym roku wystawiono na scenie Domu Strażaka sztukę „Jeden z nas musi się ożenić” oraz komedię Michała Bałuckiego „Grube ryby”. W sztuce tej wystąpili między innymi: pan „Mundek” Cwykiel i państwo Irena i  Jan  Sienkiewiczowie. W 1972 r. zostaje na działce przy ulicy Parkowej wybudowany obecny budynek Straży przy finansowaniu ze środków PZU, miasta i gminy Kańczuga, pracy druhów i uzyskanym darowiznom. W pomocy przy budowie biorą udział również mieszkańcy i młodzież ze szkół. Oddanie budynku do użytku nastąpiło rok  później w 1973r.



Po roku 80 i zmianach ustrojowych jednostka przechodzi modernizację działalności. 
- W roku 1983 zostaje przekazany nieodpłatnie teren państwowy na rzecz OSP wokół budynku, zostaje również zawarte porozumienie pomiędzy OSP a OKMiG w Kańczudze. W roku 1989 Komenda Wojewódzka w Przemyślu przekazuje dla OSP Kańczuga samochód pożarniczy ŻUK A-1510. Od roku 1994 funkcję burmistrza pełni dh Jacek Sołek i tak do najważniejszych wydarzeń można zaliczyć:
- 1996r. – wcielenie jednostki do KSRG i pierwsza rejestracja w XII Wydziale Sądu Gospodarczego w Rzeszowie,
- 1997r. – obchody 120-lecia OSP Kańczuga i nadanie nowego sztandaru.
W kolejnych latach:
- komunalizacja budynku OSP z porozumieniem pomiędzy Ośrodkiem Kultury a OSP w sprawach utrzymania i działalności budynku,
 -   dobudowa nowego skrzydła budynku,
- budowa „grzybka” obok remizy,
- 5 czerwca 2010 r. – przekazanie zakupionego w ramach projektu przez UMiG Kańczuga  w nieodpłatne użytkowanie  samochodu bojowego Mercedes – Benz Atego, powołanie Jednostki Ratowniczo Gaśniczej JOT III, Jest to okres działalności prezesa dh. Wacława Cielenia.
W kolejnych latach przeprowadzono remont części garażowej (wymiana posadzki). 
-  Ze środków MiG Kańczuga zostaje zakupiony lekki samochód bojowy Mercedes, a następnie wymieniony na samochód lekki marki Ford – Transit  z przeznaczeniem do przewozu orkiestry, szybkiego przewożenia ratowników w czasie powodzi (3 czerwca 2012r.),
- 2013 r. w budynku Remizy stacjonuje karetka pogotowia FALC MEDYCYNA,
-  W 2013 r. następuje zmiana zarządu i dalszy remont części garażowej, selektywnego powiadamiania, dyżurki,
- 9 listopada 2014 r. następuje wyposażenie jednostki w motopompę TUHATSU,
- 2015 r. Udział jednostki w projekcie Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej pt. „Strażak OSP w Kańczudze – profesjonalny i kompetentny ratownik” o wartości około 54 tys. zł, dofinansowany w kwocie 30.000zł.
- 2015 r. Dofinansowanie z Funduszu Składkowego Ubezpieczenia Społecznego Rolników na zakup sprzętu i odzieży ochronnej,
Dzień dzisiejszy.
Obecnie straż skupia 116 członków, z czego 14 jest honorowych, 7 wspierających oraz 33 członków orkiestry. Druhowie biorą udział w świętach państwowych i kościelnych oraz w akcjach ratowniczo-gaśniczych. Na wyposażenie i działalność statutową OSP pozyskuje fundusze ze składek członkowskich, zbiórek i darowizn od sponsorów, środków przeznaczonych na KSRG. Większość kosztów utrzymania jednostki pod względem bojowym i  organizacyjnym pochodzi z Urzędu Miasta i Gminy Kańczuga. Problemem, jaki stoi przed jednostką w obecnym czasie, jest migracja zarobkowa młodych ludzi. Obecnie wynosi prawie 30%. Smuci fakt, że nasi młodzi - doskonale wykształceni ratownicy - wyjeżdżają  poza granice kraju.

Materiał powstał dzięki uprzejmości i na podstawie opracowania historycznego Prezesa OSP w Kańczudze dh  Ryszarda Wrońskiego.

Komentarze

Popularne posty z tego bloga

Dwór w Nienadowej. Spojrzenie w przeszłość

Dwór w Nienadowej. Spojrzenie w przeszłość Nienadowa le ż y w gminie Dubiecko w Powiecie Przemyskim na trasie Przemy ś l - Dynów. Do dworu dojedziemy skr ę caj ą c na skrzy ż owaniu w Nienadowej w kierunku Birczy. Po przejechaniu oko ł o 100 metrów zauwa ż ymy zabudowania dworu.

Dwór w Hadlach Szklarskich - Spojrzenie w przeszłość.

Usytuowany w Powiecie Przeworskim, w gminie Jawornik Polski. Leży nad rzeką Mleczką.  Z kart historii dworu.  Został zbudowany na przełomie XIX i XX wieku. Usytuowany z dala od wsi. Obiekt murowany o rozbudowanej bryle, położony w obrębie ogrodów krajobrazowych. Rozplanowane one zostały w wieku XVIII i przebudowane na przełomie XIX/XX w. Zachowane są również założenia ziemne o charakterze obronnym.

Kramarzówka - spojrzenie w przeszłość.

Wieś w gminie Pruchnik, pow. jarosławski - malowniczo położona wśród wzgórz Pogórza Dynowskiego, w górnej części doliny rzeki Mleczki.